Enkele jaren geleden wekten twee Nijmeegse onderzoekers bij aapjes de verschijnselen van ziekte van Parkinson op door hen een gif toe te dienen. Bij de ziekte van Parkinson sterven in een gedeelte van de hersenen bepaalde cellen af. In maart 2000 maakten deze onderzoekers bekend, dat zij er in waren geslaagd om het proces van afsterven van deze cellen bij de aapjes tot stilstand te brengen met het middel TCH 346. Zij voegden daar aan toe dat dit ook zou kunnen werken bij onder andere ALS. Dit bericht veroorzaakte dan ook bij mensen met ALS veel onrust.
Kort geding
De onderzoekers verklaarden TCH 346 te gaan testen bij mensen met ziekte van Parkinson. Mensen met ALS voelden zich in de kou gezet. Eén van hen spande zelfs een kort geding aan tegen de fabrikant van het middel, Novartis. Hij verloor het kort geding, maar Novartis toonde zich wel bereid tot een gesprek met Nederlandse ALS-onderzoekers en de VSN.
Hoe werkt medicijnenonderzoek?
Als een middel met succes is getest bij dieren, dan wordt het - kortdurend - bij gezonde mensen getest op bijwerkingen. Doorstaat het middel die test, dan volgt een fase II studie, een veiligheidsstudie bij mensen die de ziekte hebben. U leest hier meer over in het artikel: 'Klinische medicijntrials voor neuromusculaire ziekten.Voor mensen met de ziekte van Parkinson is de fase II studie in twee stappen uitgevoerd. Fase IIa en fase IIb.
'Geen wondermiddel'
De VSN had er bij Novartis op aangedrongen om een trial bij mensen met ALS te starten. Ten tijde van het eerste gesprek met Novartis, in oktober 2001, was de fase IIa studie voor de ziekte van Parkinson afgerond. Daaruit was al duidelijk geworden dat TCH 346 geen wondermiddel is. Niettemin stond een tweede, langer durende veiligheidsstudie bij mensen met de ziekte van Parkinson op het programma. Dat werd dus fase IIb.
'Gelijkberechtiging'
De wens van de VSN om ook voor ALS-onderzoek te doen werd door Novartis gehonoreerd. In januari 2000 is ook voor ALS een fase II studie gestart. Het ALS onderzoek liep van dat moment af gelijk op met dat voor de ziekte van Parkinson. De achterstand was goedgemaakt, doordat voor ALS geen aparte fase IIa studie nodig was.
Canada
De fase II studie voor ALS is grotendeels in Canada gehouden. Eigenlijk is in deze veiligheidsstudie een tweede onderzoek 'verstopt'. Naast TCH 346 werd namelijk ook een stof toegediend die mogelijk dienst kan doen als biologische herkenningsstof, een zogenaamde 'marker'.Daarmee moet het in de toekomst mogelijk worden om zichtbaar te maken hoeveel werkzame stof - in dit geval van TCH 346 - op de juiste plaatsen aankomt. Dat is echter toekomstmuziek. Het primaire doel van de fase II studie voor ALS was veilige dosis-grenzen vast te stellen voor de vervolgstudie.
Fase III
In een fase III studie wordt onderzocht of het middel echt werkt. Werd het middel in de fase II studie 12 weken toegediend, in de fase III studie krijgen patiënten het middel op zijn minst 12 maanden! Daardoor kan ook de verdraagbaarheid van het middel weer beter worden getest dan in de eerdere studie(s).
Dubbelblind placebogecontroleerd
Resultaten - ook betrekkelijk geringe (die overigens voor mensen met ALS wel degelijk belangrijk zijn) - kunnen alleen worden aangetoond als een deel van de deelnemers het middel krijgt en een ander deel het placebo, het 'nepmiddel'. Een studie is 'dubbelblind placebogecontroleerd' als deelnemers en de onderzoekers niet weten wie het middel krijgt en wie het placebo.
Verklaring van Novartis
Op 14 oktober 2002 hebben Nederlandse onderzoekers, vertegenwoordigers van de VSN en Novartis weer met elkaar gesproken. Naar aanleiding daarvan verstrekte Novartis de hier volgende verklaring:
" Sinds onze laatste berichtgeving aan u vorig jaar oktober, is de ontwikkeling van TCH346 bij de beide indicaties ziekte van Parkinson en Amyotrofische Laterale Sclerose (A.L.S.) wederom volgens planning verlopen.
Het fase IIB onderzoek naar de dosisgrenzen op basis van werkzaamheid en veiligheid bij patiënten met de ziekte van Parkinson, is in januari van dit jaar van start gegaan. Onlangs werd de 300ste en daarmee laatste patiënt in het onderzoek ingesloten. Nederland is een van de 9 deelnemende landen en heeft 54 patiënten bijgedragen. Eind volgend jaar verwachten wij deze studie af te ronden en te rapporteren.
De fase II studie bij A.L.S.-patiënten hebben wij eveneens in januari gestart en het klinische deel is onlangs op schema afgesloten. Het betreft een proefonderzoek naar de veiligheid van TCH346 bij A.L.S.-patiënten.
Hiervoor werden de eventuele bijwerkingen, vitale functies (bloeddruk, pols, ademhaling en ECG), laboratoriumwaarden en motorische functie geëvalueerd. Tevens werd een mogelijke biologische herkenningsstof (marker) voor de motorische zenuwcelfunctie verkennend onderzocht, met behulp van een zeer gespecialiseerde beeldvormende techniek (magnetische resonantie spectroscopie).Vijfenveertig patiënten zijn in dit dubbelblinde en placebogecontroleerde onderzoek gedurende een periode van 12 weken in 5 centra in Canada en de USA behandeld.
Als na analyse en rapportage van deze studie veilige dosis grenzen voor TCH 346 kunnen worden vastgesteld, is het vervolgens de planning om medio 2003 een fase III studie te starten naar de klinische werkzaamheid enverdraagbaarheid van een behandeling gedurende minimaal 12 maanden bij eengrotere groep A.L.S.-patiënten. Vooruitlopend op een definitieve beslissing zijnde voorbereidingen hiervoor reeds begonnen. Zo zijn wij met de registratieautoriteiten van de USA en Europa, alsmede met een internationale groep van medische experts, waaronder dr. L.H. van den Berg van het UMC-Utrecht, in overleg over de onderzoeksopzet. Naar de huidige inzichten zal dit onderzoek dubbelblind en placebogecontroleerd zijn en voorzien in de mogelijkheid om deel te nemen aan een verlengingsonderzoek na afloop, met niet-geblindeerde behandeling met TCH346. Het is zeer waarschijnlijk dat Nederlandse patië"nten aandit fase III programma kunnen deelnemen.
Wanneer het ontwikkelingsprogramma succesvol blijft verlopen, kan een mogelijke registratie van TCH 346 op zijn vroegst in 2006 verwacht worden."
Toelichting
De definitieve beslissing om een fase III studie te beginnen is dus nog niet genomen. Wordt de beslissing op korte termijn genomen en verlenen de autoriteiten toestemming, dan zou deze 'trial' op zijn vroegst in de zomer van 2003 kunnen beginnen. Het is waarschijnlijk, dus nog niet zeker, dat Nederlandse patiënten kunnen meedoen. Wie 12 maanden heeft meegedaan, mag meedoen aan een verlengingsonderzoek waarin altijd het middel -nu geen kans op het placebo - wordt verstrekt. Dat duurt tot definitief is beslist over de registratie van het medicijn. Die registratie is afhankelijk van de nog te bewijzen werking en veiligheid.
U kunt nu nog niets doen
U kunt zich nog niet aanmelden voor onderzoek. Zodra dat wel kan, wordt u daarover door de VSN geïnformeerd. Wij houden u op de hoogte van de ontwikkelingen.
